รายวิชา การพัฒนาหลักสูตร

ประวัติและความเป็นมาของหลักสูตรในประเทศไทย 

(คลิกเพื่ออ่าน หรือ ดาวน์โหลด)

ความหมายของหลักสูตร

                        หากศึกษาตำราที่เกี่ยวข้องกับหลักสูตร มีการให้นิยามหลักสูตรไว้แตกต่างกันออกไป  จะพบว่าแต่นักวิชาการนิยามไว้หลากหลาย และไม่ใช่ง่ายนักที่จะนิยามหลักสูตรออกมาได้ (Marsh and Willis, 2003) ในที่นี้จะขอยกเอานิยามหลักสูตรที่นักวิชาการได้กล่าวไว้ ดังนี้

                        ชูศรี สุวรรณโชติ (2542) นิยามความหมายของหลักสูตร คือ มวลประสบการณ์ของทุกชนิดที่ครูสร้างสรรค์ให้กับผู้เรียนเพื่อให้ผู้เรียนพัฒนาตนเองให้สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้ในสังคมอย่างมีความสุขและเจริญงอกงาม

                        ฆนัท ธาตุทอง (2550) นิยามหลักสูตรไว้ว่า หลักสูตรหมายถึงมวลประสบการณ์ความรู้ต่างๆ ที่จัดให้ผู้เรียนทั้งในและนอกโรงเรียน ซึ่งมีลักษณะเป็นกิจกรรม โครงการหรือแผน เพื่อเป็น                                  

                                                                                                                                                   แนวทางในการจัดการเรียนการสอนให้ผู้เรียนได้พัฒนาและมีคุณลักษณะตามความมุ่งหมายที่ได้กำหนดไว้

                        ทัศนีย์ บุญเติม (2551) ได้สรุปนิยามหลักสูตรที่ Marsh and Willis นิยามหลักสูตรเอาไว้ 8 กลุ่ม ดังนี้

                        นิยามที่ 1 หลักสูตรคือเนื้อหาวิชาที่คงที่ เช่น ไวยากรณ์ การอ่าน ตรรกวิทยา ศิลปะการใช้ถ้อยคำ  คณิตศาสตร์ และหนังสือที่ถือเป็นคลังความรู้ของโลกตะวันตกที่รวบรวมความรู้ที่เป็นแก่นสาระไว้

                        นิยามที่ 2 หลักสูตรคือเนื้อหาวิชาที่มีประโยชน์มากที่สุดสำหรับการดำรงชีวิตในสังคมปัจจุบัน

                        นิยามที่ 3 หลักสูตรคือการเรียนรู้ทั้งหมดที่วางแผนไว้สำหรับสิ่งที่โรงเรียนต้องรับผิดชอบ

                        นิยามที่ 4 หลักสูตรคือประสบการณ์ทั้งหมดของผู้เรียนที่มีภายใต้การแนะนำของโรงเรียน

                        นิยามที่ 5 หลักสูตรเป็นประสบการณ์เรียนรู้ทั้งหมดที่ให้กับผู้เรียนเพื่อว่าพวกเขาจะสามารถมีทักษะและความรู้ทั่วไปจากแหล่งเรียนรู้ที่หลากหลาย

                        นิยามที่ 6 หลักสูตรคือสิ่งที่ผู้เรียนสร้างขึ้นจากการทำงานกับคอมพิวเตอร์และเครือข่ายที่หลากหลาย เช่น อินเตอร์เน็ต

                        นิยามที่ 7 หลักสูตรเป็นการถามเกี่ยวกับอำนาจหน้าที่และการค้นหามุมมองที่ซับซ้อนเกี่ยวกับสถานการณ์ของมนุษย์

                        นิยามที่ 8 หลักสูตรคือมวลประสบการณ์ทั้งหมดที่ผู้เรียนมีในวิชาของชีวิต

                        ใจทิพย์ เชื้อรัตนพงษ์ (2539) ได้ศึกษาความหมายของหลักสูตรที่นักการศึกษากล่าวถึงและใช้กันมา ได้สรุปความหมายของหลักสูตร 5 ประการ คือ SOPEA ดังนี้

หลักสูตรคือ รายวิชาหรือเนื้อหาวิชา (Curriculum as subject and subject matter)

หลักสูตรคือ จุดหมายที่ผู้เรียนพึงบรรลุ (Curriculum as objectives)

หลักสูตรคือ แผนสำหรับจัดโอกาสการเรียนรู้ หรือ ประสบการณ์ที่คาดหวังแก่นักเรียน  (Curriculum as a plan)

        หลักสูตรคือ ประสบการณ์ทั้งปวงของผู้เรียนที่จัดโดยโรงเรียน (Curriculum as learners’ experience

        หลักสูตรคือ กิจกรรมทางการศึกษาที่จัดให้กับผู้เรียน (Curriculum as educational Activities)

        จากความหมายทั้ง 5 ประการนี้ หลักสูตรมีความหมายตั้งแต่ที่เป็นรูปธรรมจนถึงนามธรรม ดังนี้

        Henson (2011 อ้างถึงใน ทัศนีย์ บุญเติม, 2548) แบ่งการจัดกลุ่มนิยามของหลักสูตรไว้ 3 ลักษณะ ได้แก่

        กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่นิยามในลักษณะของวิธีการกับจุดหมาย (means versus ends) ตัวอย่างนิยามที่เป็นวิธีการ เช่น

    หลักสูตร หมายถึง กิจกรรมที่วางแผนไว้สำหรับการเรียนการสอน

    หลักสูตร หมายถึง ประสบการณ์ที่โรงเรียนจัดขึ้น

    หลักสูตร หมายถึง แผนสำหรับการเรียนรู้

              ตัวอย่างนิยามที่เป็นจุดหมาย เช่น

                                    หลักสูตร หมายถึง ประสบการณ์ทั้งมวลที่เด็กได้รับภายใต้การแนะนำของครู

                                    หลักสูตร หมายถึง ประสบการณ์ทั้งมวลที่เด็กได้รับภายใต้การดูแลของโรงเรียน

                                    หลักสูตร หมายถึง ผลการเรียนรู้ที่ได้วางแผนไว้ทั้งหมดที่เป็นความรับผิดชอบของโรงเรียน

                        กลุ่มที่ 2 นิยามในลักษณะของเนื้อหาสาระกับประสบการณ์ ตัวอย่างนิยามที่เป็นเนื้อหาสาระ เช่น

                                    หลักสูตร ควรประกอบด้วยการศึกษาเรื่องที่แน่นอน และความรู้เป็นอมตะเกี่ยวกับโลกตะวันตก

                                    หลักสูตร ควรประกอบด้วยความรู้ที่แท้จริงที่นำมาจากศาสตร์

ส่วนตัวอย่างนิยามที่เน้นประสบการณ์ เช่น

                                    หลักสูตร หมายถึง ประสบการณ์ทั้งมวลที่เด็กได้รับภายใต้การแนะแนวของครู

                                    หลักสูตร หมายถึง ประสบการณ์ทั้งมวลที่เด็กได้รับภายใต้การดูแลของโรงเรียน

                                    หลักสูตร หมายถึง ประสบการณ์ที่โรงเรียนจัดขึ้น เป็นต้น

                        กลุ่มที่ 3 นิยามในลักษณะกระบวนการ กับ เอกสารหรือแผน ตัวอย่างนิยามที่เป็นกระบวนการ เช่น หลักสูตร คือ โอกาสทางการเรียนรู้ทั้งหมดที่โรงเรียนจัดให้

หลักสูตร หมายถึง ประสบการณ์ทั้งมวลที่เด็กได้รับภายใต้การดูแลของโรงเรียน

                        ส่วนตัวอย่างนิยามในเชิงเอกสารหรือแผน เช่น

                                    หลักสูตร หมายถึง กิจกรรมที่วางแผนไว้เพื่อการเรียนการสอน

                                    หลักสูตร หมายถึง แผนสำหรับการเรียนรู้

        Tanner and Tanner (1995) เสนอคำจำกัดความ คำว่า หลักสูตร หมายถึง การสร้างความรู้และประสบการณ์ที่จะช่วยให้นักเรียนเจริญเติบโตในความสามารถ ใช้สติปัญญาควบคุมความรู้และประสบการณ์ที่ได้รับใหม่ได้ โดยผ่านเครื่องมือที่เรียกว่าหลักสูตร จะทำให้นักเรียนเติบโตทางด้านความรู้ ความสามารถ หรือทางสังคม และมีความเข้าใจในสิ่งที่จำเป็นสำหรับนำไปสู่ชีวิตที่ดีขึ้นในสังคม

อ้างอิง

ใจทิพย์ เชื้อรัตนพงษ์. (2539). การพัฒนาหลักสูตร: หลักการและแนวปฏิบัติ. กรุงเทพฯ: ภาควิชาบริหาร การศึกษา คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.

ฆนัท ธาตุทอง. (2550). การพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่น.  
นครปฐม: เพชรเกษมการพิมพ์.

ชูศรี สุวรรณโชติ. (2542). หลักสูตรและการพัฒนาหลักสูตร. กรุงเทพฯ: อักษรไทย

ทัศนีย์ บุญเติม. (2551). การสร้างหลักสูตร. สาขาวิชาหลักสูตรและการสอน คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น.

ทัศนีย์ บุญเติม. (2548). การประเมินหลักสูตรเพื่อการพัฒนาคุณภาพการเรียนรู้สู่มาตรฐานการศึกษา.       วารสารศึกษาศาสตร์ มข. ปีที่ 28 ฉบับที่ 2 (ธันวาคม 2547-กุมภาพันธ์ 2548).

Tanner and Tanner. (1995). Curriculum Development Theory into Practice. 3^rd edition. New Jersey:   Prentice Hall. 

องค์ประกอบของหลักสูตร

องค์ประกอบของหลักสูตร นับว่าเป็นส่วนสำคัญที่จะทำให้ความหมายของหลักสูตรสมบูรณ์และสามารถใช้เป็นแนวทางในการจัดการเรียนการสอน การประเมินผล และการปรับปรุงการเรียนการสอนหรือการพัฒนาหลักสูตรได้  องค์ประกอบทั่วไปของหลักสูตรมี 4 องค์ประกอบ คือ ความมุ่งหมาย (objectives) เนื้อหาวิชา (content) การนำหลักสูตรไปใช้ (curriculum implementation) และการประเมินผล (evaluation) แต่ละองค์ประกอบมีสาระสำคัญดังนี้

ความมุ่งหมาย เป็นเสมือนการกำหนดทิศทางของการจัดการศึกษา การจัดการเรียนการสอน เพื่อมุ่งให้ผู้เรียนพัฒนาไปในลักษณะต่างๆ ที่พึงประสงค์อันก่อให้เกิดประโยชน์ในสังคม การกำหนดความมุ่งหมายของหลักสูตรต้องคำนึงถึงข้อมูลพื้นฐานของสังคม นโยบายการจัดการศึกษาของชาติ กรมวิชาการ และกระทรวงศึกษาธิการ 

เนื้อหาวิชา เป็นสาระสำคัญที่กำหนดไว้ในหลักสูตรให้ชัดเจน โดยมุ่งให้ผู้เรียนได้มีประสบการณ์การเรียนรู้เพื่อพัฒนาไปสู่ความมุ่งหมายของหลักสูตร

การนำหลักสูตรไปใช้ เป็นองค์ประกอบที่สำคัญยิ่ง เพราะเป็นกิจกรรมที่จะแปลงหลักสูตรไปสู่การปฏิบัติกิจกรรมนั้น กิจกรรมที่สำคัญที่สุดคือกิจกรรมการเรียนการสอน

การประเมินผล เป็นองค์ประกอบที่ชี้ให้เห็นว่าการนำหลักสูตร แปลงสู่การปฏิบัตินั้นบรรลุมุ่งหมายหรือไม่ หลักสูตรเกิดสัมฤทธิผลมากน้อยเพียงใด ข้อมูลจากการประเมินนี้จะเป็นแนวทางไปสู่การปรับปรุงและพัฒนาหลักสูตรต่อไป 

ต่อไปนี้จะนำเสนอองค์ประกอบของหลักสูตรที่นักการศึกษากล่าวไว้ดังนี้

ธำรง บัวศรี (2535 อ้างถึงใน ฆนัท ธาตุทอง, 2550) หลักสูตรประกอบด้วย 1) จุดมุ่งหมายของหลักสูตร 2) จุดประสงค์ของการเรียนการสอน 3) เนื้อหาสาระและประสบการณ์ 4) วัสดุอุปกรณ์และสื่อการเรียนการสอน และ 5) การประเมินผล

สงัด อุทรานันท์ (2535 อ้างถึงใน ฆนัท ธาตุทอง, 2550) หลักสูตรประกอบด้วย 2 ลักษณะใหญ่ ๆ คือ 1) ส่วนประกอบที่จำเป็นสำหรับหลักสูตร ได้แก่ จุดมุ่งหมาย แบ่งออกเป็นจุดมุ่งหมายเฉพาะและจุดมุ่งหมายทั่วไป และเนื้อหาสาระและประสบการณ์การเรียนรู้ ประกอบด้วย ข้อเท็จจริงและความรู้ธรรมดา ความคิดรวบยอดและหลักการ การแก้ปัญหาและความคิดสร้างสรรค์ ทักษะทางกาย และเจตคติและค่านิยม และ 2) ส่วนประกอบอื่นที่นำบรรจุไว้ในหลักสูตร ได้แก่ เหตุผลและความจำเป็นของหลักสูตร และการเสนอแนะแนวทางในการจัดการเรียนการสอน การเสนอแนวทางและการใช้สื่อการเรียนการสอน และการเสนอแนะเกี่ยวกับการช่วยเหลือและส่งเสริมผู้เรียน

นอกจากนี้ สงัด อุทรานันท์ (2527 อ้างถึงใน มนสิช สิทธิสมบูรณ์, 2546) ได้เสนอไว้ว่า ควรเรียงลำดับขององค์ประกอบหลักสูตรดังนี้

1) เหตุผลและความจำเป็นของหลักสูตร

2) จุดมุ่งหมายทั่วไปและจุดมุ่งหมายเฉพาะของหลักสูตร

3) เนื้อหาสาระและประสบการณ์

4) การเสนอแนะแนวทางการจัดการเรียนการสอน

5) การเสนอแนะการใช้สื่อการเรียนการสอนและแหล่งวิชาการในชุมชน

6) การประเมินผล

 

Taba ให้ความเห็นว่า หลักสูตรทุกรูปแบบนั้นควรประกอบด้วยจุดประสงค์ (Objectives) เนื้อหาวิชา (Subject matters) วิธีการสอนและการจัดดำเนินการ (Methods and organization) และการประเมินผลหลักสูตร (Curriculum evaluation) (อ้างถึงใน ฆนัท ธาตุทอง, 2550)

Zais มีความคิดเห็นว่าโครงสร้างของหลักสูตรเป็นเสมือนสรีรวิทยาโดยเรียกโครงสร้างของหลักสูตรว่าสรีระของหลักสูตร (anatomy of the curriculum) โดยกำหนดว่าหลักสูตรมีโครงสร้าง ประกอบด้วย 4 ส่วน คือ 1) เป้าหมาย 2) ความมุ่งหมายและจุดประสงค์ 3) เนื้อหาวิชา กิจกรรมการเรียน และ 4) การประเมินผล โดยโครงสร้างทั้ง 4 ส่วนนี้จะเกี่ยวโยงกันทุกส่วน (อ้างถึงใน ฆนัท ธาตุทอง, 2550) (อ้างถึงใน ฆนัท ธาตุทอง, 2550)

 

Beauchamp กล่าวว่าองค์ประกอบของหลักสูตรมี 4 องค์ประกอบ ได้แก่ 1) ขอบข่ายของเนื้อหาสาระ 2) การกำหนดเป้าหมาย หรือวัตถุประสงค์เฉพาะ 3) การวางแผนการใช้หลักสูตร และ 4) การพิจารณาตัดสิน (อ้างถึงใน มนสิช สิทธิสมบูรณ์, 2546) 

องค์ประกอบของหลักสูตรการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย พุทธศักราช 2551 ประกอบด้วย 20 หัวข้อ ได้แก่ หลักการ จุดหมาย กลุ่มเป้าหมาย ระดับการศึกษา สาระการเรียนรู้ โครงสร้างหลักสูตร รายวิชาบังคับ การกำหนดรหัสรายวิชา กิจกรรมพัฒนาคุณภาพชีวิต การลงทะเบียนเรียนรายวิชา การจัดหลักสูตร การจัดการศึกษาสำหรับกลุ่มเป้าหมายเฉพาะ วิธีการจัดการเรียนรู้ การจัดกระบวนการเรียนรู้ สื่อการเรียนรู้ การเทียบโอนผลการเรียน การวัดและประเมินผล การจบหลักสูตร เอกสารหลักฐานการศึกษา และการบริหารหลักสูตร (สำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย, 2555)