องค์ประกอบของหลักสูตร

1. นักศึกษา รายวิชา ED 1011 การพัฒนาและการจัดการหลักสูตร สาขาวิชา การศึกษาปฐมวัย ชั้นปีที่ 2 ห้อง R302 และ ห้อง R-307 สาขาวิชา การสอนภาษาไทย  (ภาคพิเศษ)

2. นักศึกษา รายวิชา ED 1011  การพัฒนาหลักสูตร ชั้นปีที่ 3 สาขาวิชา การสอนพระพุทธศาสนา (ภาคปกติ)

องค์ประกอบของหลักสูตร

        องค์ประกอบของหลักสูตร นับว่าเป็นส่วนสำคัญที่จะทำให้ความหมายของหลักสูตรสมบูรณ์และสามารถใช้เป็นแนวทางในการจัดการเรียนการสอน การประเมินผล และการปรับปรุงการเรียนการสอนหรือการพัฒนาหลักสูตรได้  องค์ประกอบทั่วไปของหลักสูตรมี 4 องค์ประกอบ คือ ความมุ่งหมาย (objectives) เนื้อหาวิชา (content) การนำหลักสูตรไปใช้ (curriculum implementation) และการประเมินผล (evaluation) แต่ละองค์ประกอบมีสาระสำคัญดังนี้

        ความมุ่งหมาย เป็นเสมือนการกำหนดทิศทางของการจัดการศึกษา การจัดการเรียนการสอน เพื่อมุ่งให้ผู้เรียนพัฒนาไปในลักษณะต่างๆ ที่พึงประสงค์อันก่อให้เกิดประโยชน์ในสังคม การกำหนดความมุ่งหมายของหลักสูตรต้องคำนึงถึงข้อมูลพื้นฐานของสังคม นโยบายการจัดการศึกษาของชาติ กรมวิชาการ และกระทรวงศึกษาธิการ

        เนื้อหาวิชา เป็นสาระสำคัญที่กำหนดไว้ในหลักสูตรให้ชัดเจน โดยมุ่งให้ผู้เรียนได้มีประสบการณ์การเรียนรู้เพื่อพัฒนาไปสู่ความมุ่งหมายของหลักสูตร

        การนำหลักสูตรไปใช้ เป็นองค์ประกอบที่สำคัญยิ่ง เพราะเป็นกิจกรรมที่จะแปลงหลักสูตรไปสู่การปฏิบัติกิจกรรมนั้น กิจกรรมที่สำคัญที่สุดคือกิจกรรมการเรียนการสอน

        การประเมินผล เป็นองค์ประกอบที่ชี้ให้เห็นว่าการนำหลักสูตร แปลงสู่การปฏิบัตินั้นบรรลุมุ่งหมายหรือไม่ หลักสูตรเกิดสัมฤทธิผลมากน้อยเพียงใด ข้อมูลจากการประเมินนี้จะเป็นแนวทางไปสู่การปรับปรุงและพัฒนาหลักสูตรต่อไป

        ต่อไปนี้จะนำเสนอองค์ประกอบของหลักสูตรที่นักการศึกษากล่าวไว้ดังนี้

        ธำรง บัวศรี (2535 อ้างถึงใน ฆนัท ธาตุทอง, 2550) หลักสูตรประกอบด้วย 1) จุดมุ่งหมายของหลักสูตร 2) จุดประสงค์ของการเรียนการสอน 3) เนื้อหาสาระและประสบการณ์ 4) วัสดุอุปกรณ์และสื่อการเรียนการสอน และ 5) การประเมินผล

        สงัด อุทรานันท์ (2535 อ้างถึงใน ฆนัท ธาตุทอง, 2550) หลักสูตรประกอบด้วย 2 ลักษณะใหญ่ ๆ คือ 1) ส่วนประกอบที่จำเป็นสำหรับหลักสูตร ได้แก่ จุดมุ่งหมาย แบ่งออกเป็นจุดมุ่งหมายเฉพาะและจุดมุ่งหมายทั่วไป และเนื้อหาสาระและประสบการณ์การเรียนรู้ ประกอบด้วย ข้อเท็จจริงและความรู้ธรรมดา ความคิดรวบยอดและหลักการ การแก้ปัญหาและความคิดสร้างสรรค์ ทักษะทางกาย และเจตคติและค่านิยม และ 2) ส่วนประกอบอื่นที่นำบรรจุไว้ในหลักสูตร ได้แก่ เหตุผลและความจำเป็นของหลักสูตร และการเสนอแนะแนวทางในการจัดการเรียนการสอน การเสนอแนวทางและการใช้สื่อการเรียนการสอน และการเสนอแนะเกี่ยวกับการช่วยเหลือและส่งเสริมผู้เรียน

                        นอกจากนี้ สงัด อุทรานันท์ (2527 อ้างถึงใน มนสิช สิทธิสมบูรณ์, 2546) ได้เสนอไว้ว่า ควรเรียงลำดับขององค์ประกอบหลักสูตรดังนี้

        1) เหตุผลและความจำเป็นของหลักสูตร

        2) จุดมุ่งหมายทั่วไปและจุดมุ่งหมายเฉพาะของหลักสูตร

        3) เนื้อหาสาระและประสบการณ์

        4) การเสนอแนะแนวทางการจัดการเรียนการสอน

        5) การเสนอแนะการใช้สื่อการเรียนการสอนและแหล่งวิชาการในชุมชน

        6) การประเมินผล

                        Taba ให้ความเห็นว่า หลักสูตรทุกรูปแบบนั้นควรประกอบด้วยจุดประสงค์ (Objectives) เนื้อหาวิชา (Subject matters) วิธีการสอนและการจัดดำเนินการ (Methods and organization) และการประเมินผลหลักสูตร (Curriculum evaluation) (อ้างถึงใน ฆนัท ธาตุทอง, 2550)

                        Zais มีความคิดเห็นว่าโครงสร้างของหลักสูตรเป็นเสมือนสรีรวิทยาโดยเรียกโครงสร้างของหลักสูตรว่าสรีระของหลักสูตร (anatomy of the curriculum) โดยกำหนดว่าหลักสูตรมีโครงสร้าง ประกอบด้วย 4 ส่วน คือ 1) เป้าหมาย 2) ความมุ่งหมายและจุดประสงค์ 3) เนื้อหาวิชา กิจกรรมการเรียน และ 4) การประเมินผล โดยโครงสร้างทั้ง 4 ส่วนนี้จะเกี่ยวโยงกันทุกส่วน (อ้างถึงใน ฆนัท ธาตุทอง, 2550) (อ้างถึงใน ฆนัท ธาตุทอง, 2550)

                        Beauchamp กล่าวว่าองค์ประกอบของหลักสูตรมี 4 องค์ประกอบ ได้แก่ 1) ขอบข่ายของเนื้อหาสาระ 2) การกำหนดเป้าหมาย หรือวัตถุประสงค์เฉพาะ 3) การวางแผนการใช้หลักสูตร และ 4) การพิจารณาตัดสิน (อ้างถึงใน มนสิช สิทธิสมบูรณ์, 2546)

                        องค์ประกอบของหลักสูตรการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย พุทธศักราช 2551 ประกอบด้วย 20 หัวข้อ ได้แก่ หลักการ จุดหมาย กลุ่มเป้าหมาย ระดับการศึกษา สาระการเรียนรู้ โครงสร้างหลักสูตร รายวิชาบังคับ การกำหนดรหัสรายวิชา กิจกรรมพัฒนาคุณภาพชีวิต การลงทะเบียนเรียนรายวิชา การจัดหลักสูตร การจัดการศึกษาสำหรับกลุ่มเป้าหมายเฉพาะ วิธีการจัดการเรียนรู้ การจัดกระบวนการเรียนรู้ สื่อการเรียนรู้ การเทียบโอนผลการเรียน การวัดและประเมินผล การจบหลักสูตร เอกสารหลักฐานการศึกษา และการบริหารหลักสูตร (สำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย, 2555) 

อ้างอิง

ฆนัท ธาตุทอง. (2550). การพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่น.  
นครปฐม: เพชรเกษมการพิมพ์.

มนสิช สิทธิสมบูรณ์. (2546).  การพัฒนาหลักสูตรฝึกอบรมการวิจัยในชั้นเรียน. วิทยานิพนธ์ปริญญาศึกษาศาสตรดุษฎีบัณฑิต บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยขอนแก่น.

สำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย. (2555). คู่มือดำเนินงานหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 (ฉบับปรับปรุง พุทธศักราช 2555). กรุงเทพ: รังสีการพิมพ์.